झुला, झोपाळा, पाळणा प्रत्येकानेच अनुभवलेला असतो. सुगंधी, रंगीबिरंगी हारा-फुलांनी सजून, फिरत्या भिंगरीच्या खेळण्याच्या गमतीत, ठरलेले नाव फुला-रांगोळ्यांसह गुपित सांभाळत, कुणी राम घ्या, कुणी लक्ष्मण घ्या च्या सुरेल लयीत, बाळाचे नाव पाळण्याच्या कुशीत, पाळण्याच्या साक्षीने बाळाच्या कानात ऐकवून प्रचलित केले जाते. पाळणा गीताच्या सुरांवर बाळाच्या उंच झोक्यांची सुरुवात इथूनच होते. अशा प्रकारे अगदी बालपणापासूनच पाळण्याची संगत प्रत्येकालाच लाभलेली असते.
वेगवेगळ्या प्रकारचे पाळणे पाहण्यात येतात. लहान बाळाचा झोपायचा पाळणा, घरात टांगण्यात आलेला खुर्चीचा पाळणा, गार्डनमधील लोखंडी बैठक व साखळीचे पाळणे, बाकड्याचे पाळणे, घरात किंवा ओटीवर लावले जाणारे वेताचे पाळणे, दोन झाडांचा आधार घेऊन बांधलेले जाळीचे झोपायचे पाळणे, घरात झोपण्यासाठीही वापरले जाणारे फळीपासून केलेले मोठे झोपाळे.
लहानपणी आमच्या उरणच्या वाडीत घराच्या बाजूलाच चिंचेचे मोठे पसरलेले, उंच झाड होते. त्या झाडाला मोठा दोर आणून त्या दोराच्या मध्ये चादरीची खोलगट बैठक करून त्यात बसून हिरव्या सावलीतले उंच उंच झोके अजूनही मनाच्या कोपर्‍यात झोके घेतात. एका आंब्याच्या झाडाची फांदी खालूनच पुढे सरळ आडवी वाढली होती. ती इतकी खाली होती की त्यावर बसले की पाय खाली टेकता यायचे. चांगली जाडजूड व मजबूत असल्याने मी त्यावर बसून मागे-पुढे, वर खाली झोके घ्यायचे. हा अगदी नैसर्गिक व नित्यनियमाचा पाळणा होता.
सार्वजनिक बागेतल्या पाळण्यासाठी नंबर लावावा लागे (अजूनही बागेत लहानमुलांची तिच परिस्थिती आहे). बागेत गेलं की कोणीतरी बसलेलं उठेल व पाळणा आपल्याला मिळेल हे प्रतीक्षेचे क्षण तेव्हा लांबलचक वाटायचे. एकदा का पाळण्यावर बसलेला मुलगा किंवा मुलगी उतरली की आपल्या नंबर आपलाच असूनही कोणी मध्ये येऊ नये म्हणून धडपडतच पाळणा पकडला जायचा. बरोबर असलेल्या मैत्रिणीबरोबरही हा पाळणा शेयर करावा लागायचा तेव्हा झोके आकड्यात मोजून आकड्यांवर झोक्यांचं विभाजन वह्यांचं. पाठून कोणी झोका देणार असेल तर उंच जावा म्हणून अजून जोरात अजून जोरात करत आकाशाला भिडण्याचा मोह व्हायचा. कोणी नसेल तर स्वतःच पाय टेकून उंच झोके घेतले जायचे. बागेतले पाळणे बर्‍याचदा इकडून मोडलेले, तिकडे भोक पडलेले असे असायचे पण त्याची तेव्हा पर्वा नसायची.
सासरी उरण-कुंभारवाड्यात आमच्या घरी तीन पाळणे आहेत. एक ओटीवरचा फळीचा ओटीच्या रुंदीला मावेल असा पाळणा त्यावर आम्ही निवांतपणी बसतो. एक बागेतील फळीचा मोठा पाळणा. संध्याकाळी ह्या पाळण्यावर बसून निसर्ग अनुभवता येतो. ह्या पाळण्याची गंमत म्हणजे ह्या पाळण्याला पावसाळी सुट्टी असते. फळीचा असल्याने पाण्याने खराब होऊ नये म्हणून हा पाळणा काढून पडवीत ठेवण्यात येतो. पाऊस गेल्यावर पुन्हा जागेवर लावून त्याची रंगरंगोटी केली जाते. तिसरा म्हणजे पारावर दोरीने बांधलेला छोट्या मुलांसाठीचा पाळणा. ह्यावर घरातील बच्चे कंपनी गंमत जंमत करत असते.
पाळणे अनेक प्रकारचे असतात. लहान मुलांचा बागडता पाळणा, एखाद्या प्रेक्षणीय स्थळी असलेला विश्रांतीसाठीचा निवांत पाळणा, डोहाळे जेवणासाठी सजवलेला मातृत्वाच्या झोक्यांचा पाळणा, वृद्ध आपल्या सहचार्‍यांसोबत हलकेच झोके घेत असलेला नम्र पाळणा, देवळात रामजन्म, कृष्णजन्माचे सजवलेले पाळणेही किती प्रसन्न वाटतात. कितीतरी प्रकार असतील पाळण्याचे. पाळण्याचे झोके हे लहानपणीच नाही तर आयुष्यभर साथ देतात. जीवन म्हणजे एक प्रकारचा पाळणाच आहे. सुख-दु:ख, यश-अपयश अशा बाबींचे झोके उंच खाली होत असताना पाळण्याचा दोर घट्ट धरून ठेवायचा असतो ह्या सत्याची पाळणा आपल्याला शिकवण देत असतो.
(शनीवार दिनांक १३ ऑगस्ट २०१६ च्या लोकसत्ता वास्तुरंग पुरवणीत प्रकाशीत)
x
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा